Μαστογραφία

Τι είναι μαστογραφία; Γιατί πρέπει μια γυναίκα να κάνει μαστογραφία; Αυτές και άλλες συχνές ερωτήσεις απαντώνται από την Δρ. Αθηνά Βούρτση, Ειδική Ακτινοδιαγνώστρια Μαστού.

Τι είναι η μαστογραφία;

Η μαστογραφία είναι ακτινολογική μέθοδος η οποία επιτρέπει την απεικόνιση της μορφολογίας και της δομής των ανατομικών στοιχείων του μαστού και των παθολογικών αλλοιώσεων αυτού. Σήμερα, η μαστογραφία παραμένει η καταλληλότερη εξέταση για την έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου μαστού.

Γιατί πρέπει μια γυναίκα να κάνει μαστογραφία;

Ο καρκίνος του μαστού αποτελεί την πρώτη αιτία θανάτου σε γυναίκες ηλικίας 40-55 ετών στις αναπτυγμένες χώρες. Στη χώρα μας υπολογίζεται ότι εμφανίζονται περίπου 4.500 νέες περιπτώσεις καρκίνου του μαστού κάθε χρόνο, ενώ περίπου 1.500 γυναίκες πεθαίνουν ετησίως από τη νόσο στην Ελλάδα.

Το σημαντικότερο για την αντιμετώπιση του καρκίνου του μαστού είναι η πρόληψη, η οποία επιτυγχάνεται κυρίως με τη μαστογραφία. Οι έρευνες έχουν αποδείξει ότι η θνησιμότητα της νόσου μπορεί να μειωθεί κατά 30% εάν όλες οι γυναίκες ηλικίας 40 ετών και άνω, υποβληθούν ανά τακτικά χρονικά διαστήματα σε προληπτικό μαστογραφικό έλεγχο.

Πότε πρέπει μια γυναίκα κάνει τη πρώτη της μαστογραφία;

Επειδή η συχνότητα του καρκίνου του μαστού αυξάνει με την πάροδο της ηλικίας, η Διεθνής Ιατρική Κοινότητα προτείνει η πρώτη μαστογραφία να γίνεται ανάμεσα στην ηλικία των 35-40 ετών, η οποία χρησιμοποιείται ως εξέταση αναφοράς.

Πόσο συχνά μπορεί να την επαναλαμβάνει;

Σε ηλικία άνω των 40 ετών συνιστάται ο ετήσιος έλεγχος με μαστογραφία. Η ηλικία διακοπής του προληπτικού ελέγχου δεν έχει καθοριστεί με ακρίβεια. Αυτό θα συστηθεί από τον θεράποντα ιατρό που είναι σε θέση να συνεκτιμήσει τους παράγοντες κινδύνου, χωριστά για κάθε γυναίκα. Όμως λόγω της αυξημένης συχνότητας του καρκίνου σε προχωρημένη ηλικία προτείνεται εφόσον η γενική κατάσταση της γυναίκας είναι καλή να συνεχίζεται η μαστογραφία ανά διετία σε γυναίκες μετά το 72ο έτος της ηλικίας.

Πότε ξεκινά ο έλεγχος σε γυναίκες με κληρονομική προδιάθεση;

Οι γυναίκες με κληρονομική προδιάθεση ανήκουν σε ομάδες υψηλής επικινδυνότητας και εντάσσονται σε προγράμματα εντατικού προληπτικού ελέγχου. Σε εξειδικευμένα κέντρα προτείνεται ο αυξημένος έλεγχος των γυναικών αυτών, ο οποίος περιλαμβάνει:

• την αυτοεξέταση των μαστών από την ηλικία των 20 ετών
• την κλινική εξέταση μια ή δυο φορές τον χρόνο
• τον προληπτικό ετήσιο έλεγχο με μαστογραφία από την ηλικία των 25-35 ετών ή 5 έτη νωρίτερα από την διάγνωση της νόσου σε συγγενικό πρόσωπο.

Μήπως το μεσοδιάστημα του ενός έτους από κάθε εξέταση και μαστογραφία είναι μεγάλο;

Το διάστημα του ενός έτους θεωρείται διεθνώς ως ασφαλές χρονικό διάστημα που προκύπτει ανάμεσα από κάθε εξέταση εκτός ορισμένων εξαιρέσεων που απαιτείται τακτικότερος επανέλεγχος.

Πόσο επικίνδυνη είναι η ακτινοβολία που δεχόμαστε κάνοντας μαστογραφία;

Η εξέταση δεν είναι επικινδυνη, αφού οι σημερινοί, νέου τύπου ψηφιακή μαστογράφοι εκπέμπουν πολύ μικρή δόση ακτινοβολίας, η οποία δεν υποβάλλει σε κίνδυνο την υγεία της εξεταζόμενης.

Επιπροσθέτως τονίζεται ότι, στη διεθνή βιβλιογραφία δεν υπάρχει άμεση τεκμηρίωση ότι η δόση ακτινοβολίας που χρησιμοποιείται στη μαστογραφία σε γυναίκες που βρίσκονται στην 4η δεκαετία προκαλεί καρκίνο μαστού ή οποιονδήποτε άλλο κίνδυνο για την υγεία.

Ποιες ακριβώς είναι οι πληροφορίες που παίρνουμε από τη μαστογραφία;

Tο σημαντικότερο πλεονέκτημα της εξέτασης είναι ότι παρέχει τη δυνατότητα ανίχνευσης της κακοήθειας μαστού κατά το χρονικό διάστημα που η βλάβη είναι ασυμπτωματική - συνήθως υπό μορφή μικροαποτιτανώσεων / άλατα ασβεστίου και μπορεί με την κατάλληλη αντιμετώπιση, να μεταβληθεί η εξέλιξή της και να μειωθούν οι αρνητικές της συνέπειες.

Η μαστογραφία αποτελεί την καταλληλότερη απεικονιστική εξέταση για να εκτιμηθεί η έκταση των μικροαποτιτανώσεων, ο προσδιορισμός της θέσης αυτών σε σχέση με τα παρακείμενα ανατομικά στοιχεία του μαστού και για την έγκυρη διάγνωση τυχόν πολυεστιακής ή πολυκεντρικής νόσου / παράγοντες που παίζουν καθοριστικό ρόλο στο σχεδιασμό της χειρουργικής επεμβάσεως που θα επιλεγεί.

Παράλληλα, μπορούν να γίνουν στερεοτακτικές βιοψίες σε αλλοιώσεις που απεικονίζονται στη μαστογραφία και προεγχειρητικοί εντοπισμοί για την ακριβή αφαίρεση μη ψηλαφητών βλαβών. Βασική προϋπόθεση για την ορθή προσέγγιση των ύποπτων μαστογραφικών αλλοιώσεων είναι η περαιτέρω ανάλυση με μεγεθυντικές εικόνες στις προβολές που απεικονίζεται η βλάβη. Οι μεγεθυντικές εικόνες αναδεικνύουν με λεπτομέρεια την ακτινομορφολογία της βλάβης και τη σχέση της με το παρακείμενο παρέγχυμα.

Η μαστογραφία ανιχνεύει όλες τις κακοήθειες; Υπάρχει περιθώριο λάθους;

Βεβαίως, θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι ένα ποσοστό 8%-12% των καρκίνων δεν απεικονίζεται στη μαστογραφία. Γι’ αυτό είναι απαραίτητο, σε κάθε περίπτωση, να γίνεται ψηλάφηση από ειδικό ιατρό. Τέλος, η μαστογραφία για να είναι αξιόπιστη ως μέθοδος απαιτείται η άρτια τεχνική της, η απόλυτη εξειδίκευση και η αποκλειστική απασχόληση του ακτινολόγου με το αντικείμενο του μαστού.

Έχει άλλα μειονεκτήματα η μαστογραφία;

Όπως όλες οι εξετάσεις έτσι και η μαστογραφία έχει ορισμένα μειονεκτήματα. Τα σημαντικότερα είναι η μειωμένη διαγνωστική αξία της μεθόδου σε γυναίκες με πυκνούς μαστούς (νεανικούς) μαστούς, η αδυναμία διάκρισης της τοπικής υποτροπής από μετεγχειρητική ουλή, η ανίχνευση πολυεστιακής νόσου και η διαφορική διάγνωση απλής φλεγμονής από φλεγμονώδες νεόπλασμα. Επιπλέον η διαγνωστική αξία της μεθόδου είναι χαμηλή σε περιπτώσεις που έχει προηγηθεί κάποιου είδους πλαστική, ιδιαίτερα σε γυναίκες με τοποθέτηση ενθεμάτων σιλικόνης.

Έχουμε ακούσει πολλά για τη ψηφιακή και τη μαγνητική μαστογραφία, ποια ακριβώς είναι τα πλεονεκτήματά τους ως προς τη κλασσική (αναλογική) και σε ποιες περιπτώσεις πρέπει να προτιμάται η καθεμιά;

Τα οφέλη της ψηφιακής μαστογραφίας είναι πολλαπλά. Το σημαντικότερο από αυτά είναι ότι, η ψηφιακή μαστογραφία έχει υψηλότερη διαγνωστική ακρίβεια στην διάγνωση των παθήσεων του μαστού έναντι της κλασσικής μαστογραφίας. Αυτό έχει επιτευχθεί από την δυνατότητα της καλύτερης απεικόνισης κυρίως των πυκνών μαστών ιδίως σε νέες γυναίκες. Ως εκ τούτου και οι μικροαποτιτανώσεις με τις οποίες εμφανίζεται ένα μεγάλο ποσοστό της αρχόμενης κακοήθειας απεικονίζονται πιο καθαρά και το πραγματικό μέγεθος των αλλοιώσεων αξιολογείται ορθότερα.

'Αλλο πλεονέκτημα της ψηφιακής μαστογραφίας είναι η βελτίωση της εξέτασης. Δηλαδή η τοποθέτηση της εξεταζομένης είναι πιο απλή, η εξέταση μαστών μεγάλου μεγέθους καθίσταται ευκολότερη και η διάρκεια της εξέτασης αλλά και η πίεση που ασκείται στο μαστό είναι μικρότερη. 'Αλλο σημαντικό πλεονέκτημα είναι ότι η δόση της ακτινοβολίας στην ψηφιακή μαστογραφία είναι μικρότερη από ότι στην κλασσική. Αυτό επιτυγχάνεται και από τη μείωση του αριθμού των επαναληπτικών λήψεων που λαμβάνονται στη ψηφιακή μαστογραφία λόγω χαμηλής ευκρίνειας της εικόνας ή για ανάλυση ύποπτων περιοχών (μεγεθυντικές λήψεις).

Ακόμη, στη ψηφιακή μαστογραφία η εικόνα αρχειοθετείται σε ψηφιακό δίσκο από όπου χρησιμοποιείται για συγκριτική μελέτη ή για επανεκτύπωση, ενώ υπάρχει και η δυνατότητα της τηλεμαστογραφίας.

Τέλος, τα επόμενα χρόνια όλοι οι αναλογικοί τείνουν να αντικατασταθούν σταδιακά από τους ψηφιακούς μαστογράφους. Προς το παρόν όμως ιδιαίτερο όφελος από την ψηφιακή μαστογραφία έχουν αναμφίβολα οι νέες γυναίκες με βεβαρημένο κληρονομικό ιστορικό και γενικότερα όλες οι γυναίκες με πυκνούς μαστούς.

Η μαγνητική μαστογραφία

Η μαγνητική μαστογραφία είναι η νεότερη απεικονιστική εξέταση για τη διάγνωση των παθήσεων του μαστού.

Πλεονεκτήματα μαγνητικής μαστογραφίας

Τα σημαντικότερα πλεονεκτήματα της μαγνητικής μαστογραφίας είναι η υψηλή ευαισθησία στην ανίχνευση διηθητικού καρκινώματος σε γυναίκες με πυκνούς μαστούς, η οποία ανέρχεται στο 100%, η διάγνωση της τοπικής υποτροπής ή νέας νόσου και η διάκριση αυτής από μετεγχειρητική ουλή και η προεγχειρητική σταδιοποίηση σε γυναίκες με καρκίνο μαστού για τον αποκλεισμό πολυεστιακής ή πολυκεντρικής νόσου.

Τονίζεται ότι σε ποσοστό που κυμαίνεται από 30-63% οι ύποπτες μαστογραφικές αλλοιώσεις συνυπάρχουν με άλλες νεοπλασματικές εστίες. Γίνεται αντιληπτό συνεπώς το πόσο σημαντική είναι στη κλινική εφαρμογή η ακριβής προεγχειρητική προσέγγιση της έκτασης της νόσου, ώστε να προγραμματίζεται η καταλληλότερη θεραπευτική αντιμετώπιση (ευρύτερη εκτομή ή τεταρτεκτομή όταν κρίνεται αναγκαίο).

'Αλλες ενδείξεις της μαγνητικής μαστογραφίας είναι η εκτίμηση όγκων που εντοπίζονται πλησίον του θωρακικού τοιχώματος και ο έλεγχος γυναικών με προθέματα σιλικόνης ιδίως όταν υπάρχει υπόνοια ένδο ή έξω καψικής ρήξης.

Η μαγνητική μαστογραφία έχει αποβεί ιδιαίτερα χρήσιμη σε νεαρές γυναίκες που είναι φορείς των γονιδίων του κληρονομούμενου καρκίνου του μαστού BRCA1 & BRCA2. Η χαμηλή ειδικότητα της εξέτασης η οποία κυμαίνεται από 37%-97%, το υψηλό κόστος αυτής, αλλά και η αδυναμία απεικόνισης των μικροαποτιτανώσεων με τις οποίες εμφανίζεται συχνά ο αρχόμενος καρκίνος αποτελούν μερικά από τα μειονεκτήματα της μεθόδου για αυτό και χρησιμοποιείται πάντοτε ως συμπληρωματική εξέταση της μαστογραφίας.

Τι πρέπει να προσέξουμε πριν κάνουμε μια μαστογραφία;

Ότι η ήπια πίεση που ασκείται στο μαστό για μερικά δευτερόλεπτα είναι αναγκαία, διότι μειώνεται η δόση της ακτινοβολίας, η ποιότητα της εικόνα είναι καλύτερη και συνακόλουθα καταλήγει στην ορθότερη διάγνωση. Θα πρέπει, επίσης, να θυμούνται οι εξεταζόμενες σε κάθε επίσκεψη, να προσκομίζουν όλες τις τυχόν παλαιότερες μαστογραφίες προς σύγκριση.

Ποιες είναι οι προδιαγραφές που πρέπει να καλύπτουν τα κέντρα που διενεργούν μαστογραφίες; Πως θα επιλέξουμε που θα πάμε να κάνουμε μαστογραφία;

Σύμφωνα με τις Κατευθυντήριες Γραμμές της Ευρωπαϊκής Ένωσης μια μονάδα διαγνωστικής απεικόνισης μαστού πρέπει να τηρεί τα παρακάτω:

• Πραγματοποίηση τουλάχιστον 1.000 μαστογραφιών κατ' έτος.
• Κατοχή ειδικού εξοπλισμού για διαγνωστική μαστογραφία και υπερηχογράφημα και κατάλληλες συνθήκες εμφάνισης.
• Τήρηση των φυσικό-τεχνικών προδιαγραφών των κατευθυντήριων γραμμών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
• Ο τεχνολόγος μαστού που πραγματοποιεί την μαστογραφία πρέπει να έχει τουλάχιστον 40 ώρες ειδικής εκπαίδευσης της τεχνικής για μαστογραφία και να λαμβάνει μέρος σε τμήματα αξιολόγησης της ποιότητας και σε ενημερωτικά σεμινάρια.
• Πρόσληψη ενός εκπαιδευμένου ακτινολόγου με τουλάχιστον 60 ώρες ειδικής εκπαίδευσης και που θα διαβάζει τουλάχιστον 500 μαστογραφίες κατ' έτος.

Όλος ο εξοπλισμός που χρησιμοποιείται για την μαστογραφία, όπως είναι η λυχνία του μαστογράφου, το σύστημα μεταφοράς της εικόνας, το εμφανιστήριο που εμφανίζεται το φιλμ και ο ίδιος ο εξοπλισμός ελέγχου της ποιότητας πρέπει να υποβάλλεται σε αυστηρό έλεγχο σχετικά με την διατήρηση της ποιότητας προτού χρησιμοποιηθεί και πρέπει να διατηρούνται τα βέλτιστα ποιοτικά επίπεδα εφόσον αυτός βρίσκεται σε λειτουργία.

Ο τακτικός έλεγχος της ποιότητας διεξάγεται για την εξασφάλιση:

• Της απόδοσης των εικόνων με τις όσο το δυνατόν περισσότερες διαγνωστικές πληροφορίες ώστε να ανιχνεύονται ακόμη και οι μικρότεροι όγκοι ή ανωμαλίες.
• Μιας σταθερής ποιότητας εικόνας η οποία θα συμφωνεί με εκείνη που έχει ληφθεί σε άλλα κέντρα προληπτικού ελέγχου.
• Της δόσης της ακτινοβολίας που δέχεται μια γυναίκα να είναι όσο γίνεται σε χαμηλότερο επίπεδο.

Ορισμένες τακτικές μετρήσεις του ποιοτικού ελέγχου είναι δυνατό να διενεργούνται από το τοπικό προσωπικό, ενώ άλλες θα πρέπει να πραγματοποιούνται από ειδικά εκπαιδευμένους Ακτινοφυσικούς. Όλες οι μετρήσεις θα ακολουθούν ένα γραπτό πρωτόκολλο τηρώντας τις προδιαγραφές του προγράμματος εξασφάλισης της ποιότητας.

Τα κριτήρια για μια ποιοτική αξιολόγηση της εικόνας του μαστού είναι:

• Σωστή τοποθέτηση της συσκευής αυτόματης έκθεσης.
• Ενδεδειγμένη συμπίεση.
• Απουσία αναδίπλωσης του δέρματος, αντικειμένων που παρεμβάλλονται όπως οι ώμοι, artifact κίνησης, η απουσία άλλων αντικειμένων όπως είναι η σκόνη επάνω στην εικόνα.
• Σωστή αναγνώριση.
• Σωστή έκθεση.
• Σωστή τεχνική εμφάνισης του φιλμ.
• Συμμετρικές εικόνες.

Οι γυναίκες πριν αποφασίσουν που θα απευθυνθούν για την μαστογραφία τους θα πρέπει να έχουν διερευνήσει ότι στο κέντρο που εξετάζονται τηρούνται όλες οι ως άνω προϋποθέσεις καθώς έχει οριστεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση, ώστε να τους παρέχονται οι καλύτερες δυνατές υπηρεσίες κατά την πρόληψη του καρκίνου του μαστού.

Αν η μαστογραφία δείξει ύποπτα αποτελέσματα, που πρέπει να απευθυνθώ μετά;

Σε περίπτωση που η μαστογραφία θέτει υπόνοια ύποπτης για κακοήθεια αλλοίωσης η γυναίκα άμεσα θα πρέπει να επισκεφθεί χειρουργό που έχει ειδική εκπαίδευση στο μαστό.

Μερικοί γιατροί συνιστούν υπέρηχο μαστού, πότε πρέπει να γίνεται ένας υπέρηχος, σε συνδυασμό με μια μαστογραφία ή εξ' ολοκλήρου μόνος του;

Το υπερηχογράφημα μαστού είναι εξέταση γρήγορη, προσιτή και ακίνδυνη (χωρίς ακτινοβολία). Με τη χρήση μηχανημάτων που διαθέτουν ειδικές κεφαλές για το μαστό και τη μελέτη με έγχρωμο Doppler, ο ακτινολόγος που είναι γνώστης της μεθόδου και των παθήσεων του μαστού μπορεί να διαχωρίσει τα συμπαγή μορφώματα σε καλοήθη, από αυτά τα οποία χρειάζονται περαιτέρω διερεύνηση διότι ενδεχομένως να αντιστοιχούν σε κακοήθεια.

Το υπερηχογράφημα αποτελεί την κύρια εξέταση σε γυναίκες κάτω των 35 ετών όπου βοηθά σημαντικά στην επίλυση κλινικών προβλημάτων.

Στην ηλικιακή αυτή ομάδα εάν ανιχνευθούν ύποπτα ή αμφίβολα ευρήματα συνεχίζεται ο έλεγχος με μαστογραφία. Σε γυναίκες άνω των 35 ετών το υπερηχογράφημα έχει συμπληρωματικό ρόλο και ακολουθεί τη μαστογραφία για την πληρέστερη εκτίμηση ενός κλινικού ευρήματος και για τον έλεγχο γυναικών που έχουν πυκνούς μαστούς. Σε αυτήν την ομάδα γυναικών όταν η μαστογραφία συνδυάζεται με υπερηχογράφημα έχει αποδειχθεί ότι αυξάνει την συχνότητα ανίχνευσης καρκίνου του μαστού κατά 7.4%.

Όμως, τονίζεται ότι δεν έχει αποδειχθεί αξιόπιστη εξέταση για την ανίχνευση των μικροαποτιτανώσεων, οι οποίες αποτελούν τη συχνότερη μορφή εμφάνισης του αρχόμενου καρκίνου. Ως εκ τούτου, το υπερηχογράφημα σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να αντικαθιστά τη μαστογραφία σε γυναίκες άνω των 40 ετών, παρά μόνο να χρησιμοποιείται ως συμπληρωματική εξέταση.

Ποια είναι η διαδικασία του προεγχειρητικού εντοπισμού των μη ψηλαφητών αλλοιώσεων του μαστού;

Με τη μέθοδο αυτή χρησιμοποιείται ένας λεπτός μεταλλικός οδηγός στη θέση της βλάβης.

Μετά από τη χορήγηση τοπικού αναισθητικού και με τη βοήθεια ειδικού εξαρτήματος, τοποθετείται μεταλλικός οδηγός με άγκιστρο στο άκρο του, το οποίο αγκιστρώνεται στη περιοχή που βρίσκεται η μη ψηλαφητή αλλοίωση.

Στη συνέχεια, ο οδηγός παραμένει στο μαστό και η ασθενής μεταφέρεται στο χειρουργείο. Ο χειρουργός ακολουθεί την πορεία του συρμάτινου οδηγού και αφαιρεί την περιοχή της βλάβης.

Τέλος, το παρασκεύασμα αποστέλλεται στο απεικονιστικό τμήμα μαστού για ακτινογραφία, ώστε να βεβαιωθεί ότι η βλάβη έχει πλήρως αφαιρεθεί.

Παρακέντηση ή βιοψία με υπερηχογραφική καθοδήγηση;

Με την καθοδήγηση των υπερήχων λαμβάνονται κύτταρα (παρακέντηση) ή τεμάχια ιστού με κόπτουσα βελόνη (core needle biopsy) από την παθολογική περιοχή με σημαντική ακρίβεια για να εξεταστούν στο μικροσκόπιο.
Δρ. Αθηνά Βούρτση
Ειδική Ακτινοδιαγνώστρια Μαστού
athinavourtsi@yahoo.gr